प्रचण्ड दस्तावेजको शल्यक्रिया

जागृत रायमाझी

नेकपा (माओवादी–केन्द्र) को ८औं राष्ट्रिय महाधिवेशनमा ४५ पृष्ठ लामो ‘एक्काइसौं शताब्दीमा समाजवादको नेपाली बाटो’ शिर्षकको दस्तावेज प्रस्तुत गरेर प्रचण्डले आफु र आफु अध्यक्ष भएको पार्टी नेकपा (माओवादी–केन्द्र)ले अझै विगतमा झै क्रान्तिकारी विचार नै बोकेको भ्रम छर्न भरमग्दुर प्रयत्न गरेका छन् । के प्रचण्डले प्रस्तुत गरेको दस्तावेजले २१ औं शताव्दीमा नेपाली क्रान्तिको समाजवादी वाटो देखाएको छ त ? प्रस्तुत छ प्रचण्ड दस्तावेजको संक्षिप्त शल्यक्रिया:

१

बताईरहन जरुरी नै छैन कि एमालेसँगको एकतासँगै माओवादी केन्द्रको मुल हिस्सा दक्षिणपन्थी संसोधनवादमा पतनभैसकेको थियो । प्रचण्ड आफ्नो दस्तावेजमा एमालेसँगको एकता कम्युनिष्ट क्रान्तिकारी एकता थियो भन्न किन पछि पर्थे र ! अझ दश पाइला अघि सरेर त्यो एकताले समाजवादसम्म जाने बाटो छोट्याउथ्यो भन्छन । र अझै एमालेसँगको एकताको उत्कट अभिलाषाको मसी आफ्नो दस्तावेजमा पोख्छन । यतिको सफेद झुट कुन क्रान्तिकारी शब्दबुट्टाले सत्य होला र ?

कम्युनिस्ट आन्दोलनको दुर्दशा सामन्ती राजामहाराजाहरुलाई पनि उछिनेर म नै राज्य हुँ, म बिना पनि देश र दुँनिया चल्छ र जस्तो गरि आजिवन नेतृत्वबाट बाहिरिन नसक्नु हो । त्यसबाट न स्टालिन न माओ, न क्यास्त्रो नै अछुतो रहन सके । पूँजीवादीहरुले बरु आवधिक, सामुहिक र चक्रीय नेतृत्वप्रणाली लागू गरिसके । समाजवादीहरुले त समुदायलाई नेतृत्व बनाउने हो । समुदायको नेतृत्वमा समाज चलाउने हो । तर, आफ्नो तथास्तु बिना पार्टी चल्नै सक्दैन जस्तो बिचारको केन्द्रीकरण र नेतृत्वको केन्द्रीकरणको गीत बज्दा प्रचण्ड झनझन गदगद हुन्छन ।

२

माओवादी नेतृत्वको मुल हिस्सा आफै दलाल पूँजिपती वर्गमा बद्लिसकेकोले प्रचण्ड आफ्नो दस्तावेजमा कुनै वर्ग विश्लेषण गर्दैनन, प्रधान दुस्मन किटान गर्दैनन । काँग्रेस र एमाले मध्ये एउटाको कान्छी औंला नसमाती आफ्नो संसदीय राजनीतिको एकपाईला सार्न कठिन भएको र वर्ग पनि एउटै भएकोले उनी जुनसुकै एकतालाई पनि बस्तुवादी र क्रान्तिकारी भनिदिन्छन । वर्ग बिश्लेषण र वर्गसंघर्ष बिनाको प्रचण्डको समाजवादको नेपाली बाटो पत्याईरहने कार्यकर्ताहरुको पंक्तिलाई कुन शब्दले सम्बोधन गर्ने होला ?

३

लेनिनको समयको साम्राज्यवाद भुमण्डलिकृत पूँजीवादमा परिणत भैसक्यो । यसको मुख्य कारण लेनिनको समयको पूँजिवादको उत्पादक शक्ति पूँजी बदलिएर विज्ञानप्रविधी हुनु हो । र, सिङ्गै उत्पादनप्रणालीको मुख्य जिम्मा विज्ञानप्रविधीले लिएको कारण उत्पादनबाट मानव श्रम विस्थापन हुनु हो । प्रचण्ड मात्रै होइन सिङ्गो नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन नै उत्पादक शक्ति के हो र सामाजिक व्यवस्था बदल्न उत्पादक शक्ती बदलिनुपर्छ भन्ने मार्क्सवादको गुदी विषयबाट बेखवर छ । अझ दोश्रो विश्वयुद्धपछी नै उत्पादक शक्तिकोरुपमा आइसकेको विज्ञानप्रविधीको अत्तोपत्तो छैन । बरु कैयौं पूँजिवादी अर्थशास्त्री र अध्येताहरुले बिज्ञानप्रविधी उत्पादक शक्ति भैसकेको जिकिर गरिरहेको पाँच दशकभन्दा बढी भैसक्यो । तर, मार्क्सवादीहरु र आफूलाई मार्क्सवादी हुँ भन्नेहरु भने मार्क्स र लेनिनकै दस्तावेजमा आजको समयको उत्पादक शक्ति र उत्पादन सम्बन्धको विश्लेषण पावरवाला चश्मा लगाएर हेरिरहेकाछन । त्यसैको धङ्धङीले प्रचण्ड आफ्नो दस्ताबेजमा उत्पादक शक्तिको सार नै पक्रन सक्दैनन । अनि उत्पादनका सहायक साधनहरुलाई उत्पादक शक्तिको विकास भएको तर्क तेर्स्याउछन । र, आजको पूँजीबादले मजदुरलाई विस्थापन गर्न उत्पादनमा लगानी नगरेर शेयरबजारमा लगानी गरेको हास्यास्पद तर्क पेश गर्छन । जबकी लेनिनको जमानाको औद्योगिक पूँजीबादको उत्पादक शक्ति मजदुर अर्थात मानव श्रम, पूँजी र मेशिन अर्थात प्रबिधीलाई समेत बिस्थापन गरेर विज्ञानप्रबिधीले उत्पादनको मुल मोर्चा सम्हालिसक्यो । जसको परिणाम मानव श्रम नै उत्पादनप्रणालीको मुख्य जिम्मेवारीबाट सहायक जिम्मेवारीमा परिणत भैसक्यो । प्रचण्ड नेपाली मौलिक समाजवादको बाटो भनेर भुमण्डलीकृत पूँजिवादबाट फेरि औद्योगिक पूँजीवादतिर फर्कने उल्टो कर्मलाई समाजवादको हवाला दिन्छन ।

४

समाजवादको मुख्य विशेषतामध्ये एक निजि स्वामित्वको अन्त्य हो । निजि स्वामित्वको अन्त्य हिजोको जस्तो राष्ट्रियकरणबाट सम्भव छैन । अन्ततः राष्ट्रियकरण पनि निजिकरणकै अर्को पाटो बन्न पुग्यो र पुग्दछ । निजिकरणको अन्त्य सामुदायिकरणबाट मात्र सम्भव हुन्छ । त्यसको लागि समुदायले उत्पादन प्रणालीको जिम्मा लिने र समुदायले नै आफ्नो उत्पादनको स्वामित्व लिने हुन्छ । प्रचण्ड पार्टीको मुल नेतृत्वको निजी सम्पत्ति र स्वामित्वमोहबारे चर्चा गर्दैनन । तर, कार्यकर्ताको मुख मिठा गर्न निजि स्वामित्व अन्त्यको शब्द खर्च गर्छन । एक त दलाल पूँजिपती वर्गमा परिणत भैसकेको नेतृत्वले न आफू निजि स्वामित्वको अन्त्य गर्न सक्छ न त निजी स्वामित्व अन्त्यको बाटो तय गर्न ।

५

एमालेसंग एकता गरेसंगै माओवाद र माओवादी आन्दोलनको औपचारिक बिसर्जन भयो । केपी ओलीले आफ्नो पार्टीमा बस्न नदिएसंगै चोलेन्द्रले चलाखीपुर्वक फैसला सुनाएर एमाले र माओवादी ब्युँताई दिएपछी प्रचण्डलाई फेरि माओवादी बन्न र माओवादको फूलमाला पहिरिन बाध्यता आइलाग्यो । दस्ताबेजमा प्रचण्डले पुनः माओवादी बनेको र माओवादलाई च्याप्प समातेको अभियन गर्नैपर्ने भयो । हिजो मनमा विद्रोह र मुखमा चुनाव भनेजस्तै आज मनमा संसदवादी चुनाव र मुखमा माओवाद भन्नैपर्ने भयो । माओवाद त्यागेर एमाले बनेको माओवादी र प्रचण्डलाइ फेरि एमाले वा माधव नेपाल नेतृत्वको एकीकृत समाजवादीसंग एकता नगरुञ्जेल माओवादी बन्न र माओवाद समात्न कति सकस भयो होला दस्ताबेजमा सजिलै देख्न सकिन्छ ।

हरेक सामाजिक व्यवस्थाका चारवटा तत्वहरु हुन्छन । एक, आर्थिक प्रणाली, दुई सामाजिक प्रणाली, तीन राजनैतिक प्रणाली र चार, साँस्कृतिक प्रणाली । यी चार तत्व फेरिएपछी मात्रै एउटा सामाजिक व्यवस्था फेरिन्छ । प्रचण्ड पनि पुरानो कम्युनिस्ट गल्ती जस्तै यी चार मध्ये राजनैतिक प्रणाली मात्रै फेर्ने कुरा गर्छन । आर्थिक, सामाजिक र साँस्कृतिक कार्यदिशामा दस्ताबेजले कुनै बाटो देखाएको छैन ।

६

प्रचण्ड नोकरशाही पूँजीपती वर्गको कारण देखाएर, राष्ट्रिय पूँजिपति वर्गको विकास नभएको कारण देखाएर, साम्राज्यवादी शक्तिको हस्तक्षेपलाई कारण देखाएर तत्काल समाजवादी क्रान्ती गर्न नसकिने तर्क गर्छन । र दलाल पूँजीवादको वा पूँजीवादको बिकास गरेर समाजवादको आधार तयार गर्ने तर्क गर्छन । पहिलो कुरा संसारमा पूँजीवादको बिकास भएर वा गरेर समाजवाद आएको होइन । पूँजीवादलाई ध्वस्त पारेपछी मात्रै समाजवाद आएको हो । पूँजीवादको बिकास गरेर समाजवाद आउने हो भने युरोप अमेरिकामा उहिल्यै समाजवाद आइसक्यो । पूँजीवादको बिकास गर्दा पूँजीवादले नै आफूलाई नबिकरण गर्छ । दोस्रो कुरा, भुमण्डलीकृत पूँजीवादको युगमा बर्गहरुको स्थिती माओको सामन्तकालीन युगसंग हुबहु मिलाउन खोज्नु चरम जडता हो । किनकी आजको युगमा राष्ट्रिय नोकरशाही पूँजिपती बर्ग र राष्ट्रिय पूँजिपती बर्ग अलग–अलग चरित्र र अवस्थितीमा छैन यिनिहरु एउटै अर्थात दलाल पूँजिपती बर्गमा फेरिएका छन । र आजको युगमा राष्ट्रिय पूँजिपती बर्ग रहन सम्भव पनि छैन । यिनिहरु सबै कर्पोरेट पूँजीवादको अंगकोरुपमा मात्र रहन सम्भव छ । जस्तै ज्ञानेन्द्र शाह र बिनोद चौधरी, शेरबहादुर देउवा र कमल थापा, प्रचण्ड र केपी ओली या त सबै दलाल पूँजिपती बर्गमा बदलिएका छन या दलाल पूँजिवादकै सेवा गरिरहेका छन ।

७

दुनिँयामा क्रान्तिका केही मोडलहरु बने । पेरिस कम्युन, बोल्शेविक क्रान्ति, क्युबाली र भियतनामी क्रान्ति, चिनियाँ क्रान्ति, र पूर्वी युरोपका देशका क्रान्ति । यी क्रान्तिहरुका एक, शहरिया शसस्त्र बिद्रोह, दुई दीर्घकालीन जनयुद्ध, तीन, राष्ट्रिय प्रतिरोध संघर्ष, र, चार, क्रान्तिको रापतापले क्रान्तिको संक्रमण जस्ता बिधीमार्फत क्रान्ति भए । कम्युनिस्टहरुले क्रान्ति भन्ने बित्तिकै यी मोडलहरु सम्झनेपनी गर्छन । यी सबै मोडलहरुको विधि फरक भएपनी, कतिपय आफ्नै मौलिकतामा सम्पन्न भएपनी एउटा सारमा समानता थियो । त्यो हो पहिला क्रान्ति अनि समाजवद । अझ पहिला बलपूर्वक राजनैतिक क्रान्ति अनि समाजवाद । प्रचण्ड आफ्नो दस्ताबेजमा यी परम्परागत क्रान्ति का बिधीहरुप्रती पनि अन्याय गर्छन । र दलाल पूँंजीवादको बिकास मार्फत शान्तिपूर्ण समाजवादी संक्रमणको मजाक गर्छन ।

८

हरेक सामाजिक व्यवस्थाका चारवटा तत्वहरु हुन्छन । एक, आर्थिक प्रणाली, दुई सामाजिक प्रणाली, तीन राजनैतिक प्रणाली र चार, साँस्कृतिक प्रणाली । यी चार तत्व फेरिएपछी मात्रै एउटा सामाजिक व्यवस्था फेरिन्छ । प्रचण्ड पनि पुरानो कम्युनिस्ट गल्ती जस्तै यी चार मध्ये राजनैतिक प्रणाली मात्रै फेर्ने कुरा गर्छन । आर्थिक, सामाजिक र साँस्कृतिक कार्यदिशामा दस्ताबेजले कुनै बाटो देखाएको छैन । किनकी पहिला राजनैतिक क्रान्ति अनि समाजवादवाला चिन्तनले कम्युनिस्ट आन्दोलन दलदलमा फस्यो । र, क्रान्तिको फराकिलो कार्यभार संकुचन हुन पुग्यो । हामीले एउटा ऐतिहासिकता देख्नै सकेनौं । हरेक सामाजिक व्यवस्थाभित्र अर्को व्यव्स्था जन्मेको हुन्छ र हुर्कदैं जान्छ । जस्तो दासयुगमा नै सामन्तवाद जन्मियो र हुर्कियो पनि पछि दासयुगलाई परास्त ग¥यो पनि । सामन्तवादमा नै पूँजीवाद जन्मियो र हुर्कियो पनि पछि सामन्तवादलाई परास्त ग¥यो पनि । ठीक त्यस्तै पूँजीवादमा पनि समाजवाद जन्मन्छ र हुर्कन सम्भव हुन्छ । अर्थात, पूँजीवादभित्र आर्थिक, राजनैतिक, सामाजिक र साँस्कृतिकरुपमा समाजवादको निर्माणसंगै क्रान्ति सम्पन्न गर्ने नयाँ मोडलको बारेमा हामीले घोत्लनैपर्छ । प्रचण्डमण्डली त पुराना सिद्धान्तसमेत त्यागेर संसोधनवादको नयाँ मायाजाल बुन्न ब्यस्त छ । त्यसकारण क्रान्तिको नयाँ मोडलकै तय गर्ने किन लागोस ? तर, त्यहाँ भित्रका क्रान्तिकारीहरु के प्रचण्ड मायाजालमा फस्न मिल्ला र ?

९

महिला मुक्तीको प्रश्न आजसम्म कम्युनिस्ट आन्दोलनले नै सापेक्षिक सही उठाउदै आयो । तर, आठहजार बर्ष पुरानो पितृसत्ता बर्गीय मुक्तिसंगै आफै हल हुन्छ भन्ने छिपछिपे मान्यता कम्युनिस्ट आन्दोलनमा देखाप¥यो । जसको परिणामस्वरुप आजको चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको २४ सदस्यीय पोलिट्ब्युरोमा एकजनापनी महिला हुनुपर्छ भन्ने ठानेन चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले । क्रान्तिमा महिला पनि जरुरी भन्ने भाष्य बदलेर महिलाहरुको नेतृत्व बिना पितृसत्ताको अन्त्य पनि सम्भव छैन र क्रान्ति पनि सम्भव छैन भन्ने नयाँ भाष्य बनाउनुपर्ने देखिन्छ । अर्थात बर्गकै तहमा महिला मुक्तिको प्रश्न र महिला आन्दोलनलाई राख्नुपर्ने हुन्छ । यसमा त प्रचण्डको कलम अहिले किन चल्थ्यो र ! सामान्य समाबेशीता र समानुपातिकता नै माहिला मुक्तिको गन्तव्य बनाएर पूँजीवादले दिएको महिला स्वतन्त्रताको व्याख्या गर्न समेत दस्ताबेज चुकेको छ ।

१०

ठीक त्यस्तै जात व्यवस्थाको प्रश्न पनि ३ हजार बर्ष पुरानो दुख हो । नेपाली समाजको बर्ग निर्माणको स्रोत जात व्यवस्था हो । मार्क्सको देशमा जात व्यवस्था थिएन । त्यसकारण मार्क्सवादले त्यसलाई व्याख्या गर्ने कुरै भएन । पितृसत्ता पनि दक्षिण एसियाको सामन्तवादको जस्तो थिएन । त्यसकारण पितृसत्ताको अन्त्यको सन्दर्भमा मार्क्सवादको नपुगेको व्याख्या र जात व्यवस्थाको सन्दर्भमा हाम्रो आफ्नै दृष्टिकोण निर्माण जरुरी भएको छ । महिला र दलितको प्रश्न बर्गीय प्रश्नकै तहमा बुझ्न अनिवार्य छ । प्रचण्डको दस्ताबेजले यसबारे नबोले पनि माओबादी केन्द्रभित्रका महिला र दलितहरुले चाहिँ निधार खुम्च्याउलान कि ?

११

कम्युनिस्ट आन्दोलनको दुर्दशा सामन्ती राजामहाराजाहरुलाई पनि उछिनेर म नै राज्य हुँ, म बिना पनि देश र दुँनिया चल्छ र जस्तो गरि आजिवन नेतृत्वबाट बाहिरिन नसक्नु हो । त्यसबाट न स्टालिन न माओ, न क्यास्त्रो नै अछुतो रहन सके । पूँजीवादीहरुले बरु आवधिक, सामुहिक र चक्रीय नेतृत्वप्रणाली लागू गरिसके । समाजवादीहरुले त समुदायलाई नेतृत्व बनाउने हो । समुदायको नेतृत्वमा समाज चलाउने हो । तर, आफ्नो तथास्तु बिना पार्टी चल्नै सक्दैन जस्तो बिचारको केन्द्रीकरण र नेतृत्वको केन्द्रीकरणको गीत बज्दा प्रचण्ड झनझन गदगद हुन्छन । अझ अरु कसैले पार्टी सम्हाल्न नसक्ने भएर आफूलाई नेतृत्वमा बसिरहनपर्ने बाध्यता आइलाग्यो भनेर गफदिन्छन । ३ दशकभन्दा लामो नेतृत्वको केन्द्रीकरणले ठन्डा भनेकै कोकाकोला जस्तो माओवादी भनेकै प्रचण्ड भएको छ । दस्तावेज नेतृत्वको बदलाव वा पुस्तान्तरणबारे मौन छ र ‘पुनः प्रचण्ड भवः’को सन्देश लिएर आएको छ ।

१२

पराधीन देश कहिल्यै सार्वभौम हुन्न र पराधीन देशका जनता कहिल्यै आत्मनिर्भर हुन पनि सक्दैनन् । दलाल पूँजीवादले न देशलाई आत्मनिर्भर बन्न दिन्छ न जनतालाई । एमसिसी परियोजना नेपालको मुख्य उत्पादन क्षेत्र पानी र बिजुली बहुराष्ट्रिय कम्पनीलाई सुम्पने र आजको भूमण्डलीकृत पूँजीवादलाई बैधानिक हस्तक्षेपको निम्तोपत्र दिने सम्झौता हो । प्रचण्ड मनले एमसिसी कसरी पास गरौं भनेर हुनै नसक्ने संसोधनको जाल फाल्छन । एमसिसी १९५० को सन्धीपछिको अर्को इष्ट इन्डिया कम्पनी हो । यति ठूलो राष्ट्रघातको सीधा बिरोध नगरी घुमाएर अन्ततः पास गर्ने प्रचण्ड योजना माओवादीभित्रका देशभक्तहरुले कसरी सहेका होलान ?

र अन्त्यमा,
प्रचण्डको दस्तावेज काउत्सकी, बर्नस्टिन र देङ पछिको चौंथो संसोधनवादको फेहरिस्त हो । यसको मकसद पार्टीभित्रका क्रान्तिकारीहरुको आखाँमा छारो हाल्ने र नेपालको कम्युनिष्ट जनमतलाई चुनावमा आफूतिर तानिराख्न यत्न गर्नु हो । त्यसका लागि काँग्रेस, एमाले, एकीकृत समाजवादी, मधेसवादी र उस्तै परे राप्रपासंग पनि समझदारी या तालमेल गरेर भएपनी चुनाव जित्ने र आगामी सरकारमा जसरी पनि जाने भन्ने हो । प्रचण्डले एक समय क्रान्तिका लागि जति योगदान गरे अहिले प्रतिक्रान्तिका लागि त्यति नै मेहनत गरिरहेका छन । माओवादी केन्द्र भित्रका शेष क्रान्तिकारीहरुले यति नाङ्गो सत्य बुझ्न कुन चाहिँ माओ डे कुरेर बसिरहेका होलान ?