खबरमाला संवाददाता जेरेमी रिफ्किन वर्तमान युगका एक शसक्त विचारक हुन् । एक अमेरिकी लेखक हुन, जसको लेखनको प्रभाव सिङ्गो युरोपमा मात्र छैन, समाजवादी देश, उदयमान विश्वशक्तिशाली देश चीनमा पनि त्यतिकै छ ।
जेरेमीले उदाउँदै गरेको नयाँ अर्थव्वयस्थाबारे निकै महत्वपूर्ण विचार प्रस्तुत गरेका छन् । उनका विचार पुँजीवादी व्यवस्था टिकाउन भगिरथ प्रयत्न गर्ने देशहरुलेसमेत अनुसरण गरिरहेको छ, जवकी उनले आफ्ना विश्व चर्चित पुस्तकहरुमा पुँजीवादी व्यवस्था मर्दै गरेको र त्यसको अन्त्य अपरिहार्य रहेको घोषणा गरेका छन् । जेरेमीले नयाँ ढाँचाको समाज व्यवस्थालाई मानिसहरुले कसरी अनुसरण गरिरहेको छ भन्नेबारे तर्कपूर्ण र तथ्यपूर्ण रुपमा बताएका छन् । उनले नयाँ सामाजिक ढाँचामा सहयाेगी समाजका रुपमा उदाउँदै गरेको धारणा राखेका छन् । उनका अनुसार त्यो समाज चलिरहेको पुँजीवादी व्यवस्थाभित्रै एउटा अंशका रुपमा तयार भैरहेको छ ।
जेरेमीकाे याे विश्वप्रसिद्ध पुस्तक ‘शून्य सीमान्त लागत समाज’ नेपाली भाषामा अनुवादीत् भइ झिट्टे बजारमा आउँदै छ ।
जेरेमीले आफ्नाे पुस्तक शून्य सीमान्त लागत समाज (जीराे मार्जिनल कष्ट साेसाइटी’ मा भनेका छन्, ‘ पुँजीवादी युग छिटो नभए पनि अपरिहार्य रूपमा समाप्त हुँदै छ । त्यसको स्थानमा एक नयाँ आर्थिक ढाँचा ‘सहयोगी समाज’ को उदय भइरहेको छ, जसले हाम्रो जीवनशैली परिवर्तन गर्दछ । हामी अहिले नै मिश्रित अर्थव्यवस्थाको (आंशिक पूँजीवादी बजार र आंशिक सहयोगी समाजको ) उदय देखिरहेका छौं । दुई आर्थिक प्रणाली प्रायः सँगसँगै चल्दछन् र कहिलेकहीँ प्रतिस्पर्धा गर्दछन् । तिनीहरू एक—अर्काको परिधिमा लाभ लिइरहेका छन् । तिनीहरु आफैलाई फाइदा पुग्दासम्म सहकार्य गर्दछन् । अन्य समयमा, तिनीहरू अत्यन्तै प्रतिकूल हुन्छन् र एकले अर्कोलाई निल्न वा बदल्न कोशिस गर्दछन् ।यी दुई प्रतिस्पर्धी आर्थिक ढाँचाबीचको लामो संघर्ष र कठोर लडाइँ हुन जाँदैछ। तर अहिलेको प्रारम्भिक चरणमै पनि के कुरा प्रस्ट हुँदै जान्छ भने पुँजीवादी व्यवस्थाले मानव प्रकृतिको बाध्यतापूर्ण कथा र दिनहुँको व्यावसायिक, सामाजिक र राजनीतिक जीवनको लागि व्यापक संगठनात्मक रूपरेखा प्रदान गरेको छ।’
कम्तिमा अर्को आधा शताब्दी वा सोभन्दा अगाडि पुँजीवाद सामाजिक योजनाको हिस्सा रहनेछ भन्ने कुरामा मलाई शंका छ अथवा एक्काइसौं शताब्दीको उत्तरार्धमा यो प्रमुख आर्थिक उदासीनता हुनेछ। जेरेमीको बलियो मत छ । याे जेरेमीकाे मात्र मत हाेइन, विश्वमा देखिन थालेको परिघटना पनि हो । यो नयाँ ढाँचाको व्यवस्था, समाजवादी चरित्रको सामाजिक व्यवस्थाको उदय हुँदै गरेको यथार्थ पनि हो । तर समाजवादी पक्षधर भनेर आफुलाई दाबी गर्दै आएकाहरुले यो विषयलाई गहिराेगरी आत्मसाथ गरिरहेको देखिंदैन । यो भने अवश्य नै विडम्बना हो ।
अबको युग शून्य सीमान्त लागत समाजतर्फ जाँदैछ । शून्य सीमान्त लागतको घटना कसरी देखा परिरहेको छ भन्नेर जान्न यी उदाहरण हेर्न सकिन्छ । प्रकाशन, सञ्चार र मनोरन्जनका उद्योगहरूले अरबौं मानिसहरूलाई झन्डै निःशुल्क उपलब्ध गराइदै आएको छ। यसका उपभाेक्ता तपाई हामी आफै पनि हाैं । याे अझ निशुल्क र व्यापक बन्दै गएको छ । यी वस्तुहरु यस्ता छन् कि एकजनाबाट अरबाैले शेयर गरेर उपयाेग गर्दा पनि शुरुको उपभाेक्तालाई उतिनै रहन्छ । नयाँ अर्थतन्त्रको याे ढाँचाले धेरै भन्दा धेरैलाई लुटेर खाने चलिआएको पुँजीवादी व्यवस्था विस्थापित हुनुको विकल्प नरहने भाैतिक परिवेश निर्माण गरिरहेको छ । वर्तमान विज्ञान-प्रविधिको अद्भुत क्षमताले यो सबै असंभव भनिएका कुराहरु पनि संभव भैरहेका छन् ।
आज, मानव जातिको एक तिहाई भन्दा बढीले तुलनात्मक रूपमा सस्तो सेलफोन र कम्प्युटरहरूमा आफ्नै जानकारी उत्पादन गर्दै छ र यसलाई भिडियो, अडियो र पाठ मार्फत साझा सहयोगी नेटवर्कमा शून्य सीमान्त मूल्यमा साझा गर्दैछ। जेरेमीले ‘जीराे मार्जिनल कष्ट साेसाइटी पुस्तकमा उल्लेख गरेका छन् ।
जेरेमी सार्वजनिक वक्ता, राजनीतिक सल्लाहकार, र अभियान्ता पनि हुन् । रिफ्किनका २१ पुस्तकहरु बेस्टसेलिङमा पर्दछन् । उनले लेखेका बहुचर्चित पुस्तक जसमा अर्थशास्त्र, श्रमशक्ति, समाज र वातावरणमा वैज्ञानिक र प्राविधिक परिवर्तनहरूको प्रभावबारे लेखिएका छन्। उनका पुस्तकहरू ३५ भन्दा बढी भाषाहरूमा अनुवाद गरिएको छ। उनका भर्खरका पुस्तकहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै सबैभन्दा धेरै बिक्रिभएका केही पुस्तकहरुमा हुन्- ग्रीन न्यू डिल (२०१९), शुन्य सीमान्तिक लागत समाज (२०१४), तेस्रो औद्योगिक क्रान्ति (२०११), इम्पाथिक सभ्यता (२०१०), युरोपेली सपना (२००४), हाइड्रोजन इकोनोमी (२००२), पहुँचको उमेर (२०००), बायोटेक सेन्चुरी (१९९८) र कामको अन्त्य (१९९५) ।
रिफ्किन सन् २००० देखि युरोपियन युनियनको नेतृत्वका सल्लाहकार रहेका छन्। उनले युरोपियन आयोगका तीन अध्यक्षहरू ( रोमानो प्रोडी, जोस मानुएल बारोसो र वर्तमान राष्ट्रपति जीन(क्लाउड जङ्करका साथै युरोपियन संसदलाई सल्लाह दिएका छन्। र, जर्मनीको एन्जेला मार्केललगायत धेरै यूरोपीय संघका प्रमुखहरूलाई पनि उनले सल्लह दिने गरेका छन् । रिफ्किनको पुस्तक, तेस्रो औद्योगिक क्रान्तिले युरोपियन युनियनभर कार्बन ईकोलोजिकल समाजमा आर्थिक संक्रमणको लागि खाका प्रदान गर्योल। युरोपेली उर्जा समीक्षाका अनुसार, ‘प्रसिद्ध र दूरदर्शी’ अमेरिकी लेखक तथा चिन्तकु जेरेमी रिफकिनभन्दा ईयुको महत्वाकांक्षी जलवायु र उर्जा नीतिमा अन्य कुनै लेखक वा चिन्तकले बढी प्रभाव पार्न सकेको छैन।’
जर्मनीका कुलपति र अर्थ मन्त्री, सिरेमार गेब्रियलले भनेका छन्( जेरेमी रिफकिनले भविष्यको लागि ठूलो परिदृश्य प्रस्तुत गरेका छन् । उनले स्वप्न दृष्टिकोणले अगाडि बढाउने हिम्मत गरेका छन्। उनका विचारले पछिल्ला पचास बर्षको हाम्रो सोचलाई बढावा दिनेछ र हाम्रो अभिमुखीकरणमा सहयोग पुर्यािउनेछ। ”
रिफ्किनले चिनियाँ गणतन्त्र चीनको नेतृत्वलाई दिगो हरितगृह अर्थतन्त्रको शुरुवात गर्न इन्टरनेट प्लस तेस्रो औद्योगिक क्रान्तिको पूर्वाधार निर्माण र मापनका लागि सल्लाह दिदै आएका छन्। हफिंग्टन पोस्टले बेइजिबाट अक्टूबर २९, २०१५ मा रिपोर्ट गरेको थियो ‘चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली केकियांगले जेरेमी रिफ्किनको पुस्तक, तेस्रो औद्योगिक क्रान्तिमात्र पढेका छैनन र यसलाई आत्मसाथ पनि गरेका छन् । हफिंग्टन पोस्टले अझ यसो भन्यो कि ‘माओको मृत्यु र देङ सियाओपिङको सुधार १९७८ मा शुरु भएपछि चीनको भविष्यको यो खाकामा सबैभन्दा महत्वपूर्ण परिवर्तनको संकेत हो।’
यूआरएक्टिभका अनुसार, ‘जेरेमी रिफकिन एक अमेरिकी अर्थशास्त्री र लेखक हुन् जसको सर्वाधिक बिक्रि भएको पुस्तक तेस्रो औद्योगिक क्रान्तिले जर्मनीको कार्बन कम गर्ने अर्थतन्त्रमा रूपान्तरणको लागि खाका प्रदान गर्यो र चीनको जलवायु नीतिलाई रणनीतिक रुपमा स्वीकृति गर्यो।’
श्री रिफ्किन युरोपियन युनियनको दीर्घकालीन तेस्रो औद्योगिक क्रान्ति आर्थिक दृष्टि र विकास योजनाको एक प्रमुख वास्तुकार हुन् जसले युरोपियन युनियन र यसको साझेदारी क्षेत्रहरूमा इन्टरनेट अफ थिंग्स डिजिटल इन्फ्रास्ट्रक्चर स्थापना गर्न स्मार्ट पोस्ट कार्बन अर्थव्यवस्था, इकोलोजिकल समाज, र विश्वको सबैभन्दा ठूलो एकल एकीकृत आर्थिक बजार। योजनालाई ूस्मार्ट यूरोपू भनिन्छ।
जनवरी ३१, २०१७ मा, यूरोपीयन संघले डिजिटल तेस्रो औद्योगिक क्रान्ति स्मार्ट यूरोप आर्थिक आधुनिकीकरण योजना शुरू गर्योब, ‘युरोपेली केन्द्रीय बैंकका अध्यक्ष मारियो ड्रॅगी, भविष्यमा हुनेस् युरोपको डिजिटल एकीकृत बजार। श्री रिफ्किनले युरोपियन युनियनलाई स्मार्ट तेस्रो औद्योगिक क्रान्ति क्रान्तिमा रूपान्तरण गर्ने मूल भाषण दिए।
तेस्रो औद्योगिक क्रान्ति स्मार्ट यूरोप दीर्घकालीन आर्थिक विकास योजना औपचारिक घोषणा यूरोपीयन आयोगका उपाध्यक्ष मारोस सेफकोभिक, क्षेत्र समितिका अध्यक्ष मार्ककु मार्ककुला र फेब्रुअरी ७, २०१७ मा जेरेमी रिफकिनले गरेका थिए। रिफ्किनले युरोपियन आयोगलाई स्मार्ट यूरोप पहलको तैनाती सम्बन्धी सल्लाह दिँदै आएको छ र यूरोपभरि नयाँ आर्थिक कथा र दर्शन परिमार्जन गर्न सडक नक्शा सिर्जना गर्न ईयूका औपरिफ्किन टीआईआर कन्सल्टि ग्रुपका अध्यक्ष हुन्, एलएलसीमा अग्रणी नवीकरणीय ऊर्जा कम्पनीहरू, बिजुली ट्रान्समिशन कम्पनी, ईन्जिनियरि कम्पनी, निर्माण कम्पनी, वास्तु फर्म, आईसीटी र इलेक्ट्रोनिक्स कम्पनी, यातायात र रसद कम्पनी, उन्नत निर्माण कम्पनी, र आर्थिक मोडलरहरू पनि रहेका छन्।चारिक क्षेत्रहरूसँग काम गर्ने छ।
रिफ्किन सर्वेक्षणमा शीर्ष १० सबैभन्दा प्रभावशाली आर्थिक चिन्तकहरूको सूचीमा छन्।
जेरेमीका पुस्तकहरु समाजवादी बहसका लागि अपरिहार्य पुस्तकहरु हुन । उनका पुस्तकमा भएका नयाँ युगका बारेमा लेखिएका, खोजिएका र भेटिएका विषयहरु नयाँ समाजमा पस्कने जमर्को हामी गर्ने नै छौं । तपाईहरुसँग यदि समाजवादको बहसका लागि उपयुक्त सामग्री छन् भने नयाँ समाजलाई सम्झन सक्नुहुने छ ।
